مشاهیر مسجد سلیمان

با یاد و نام خدا

ازدواج در میان بختیاری‌ها

ازدواج در میان طوایف ایل بختیاری به شکل‌های مختلفی وجود داشته‌است. در بین بختیاری ها پدر برای فرزندان خود همسر انتخاب می کرد، پسر همیشه گفته ی پدر را اطاعت می کرد و دختر با کسی ازدواج می کرد که پدر می‏پسندید و ازدواج اوبدون توافق پدر امکان نداشت. گرچه پسران در بیشتر موارد و دختران درهمه ی موارد، نقشی در انتخاب همسر نداشتند ولی به دلیل نفوذ و تسلط آداب و رسوم بر رفتارهای آنان، به ندرت طلاق و یا جدایی اتفاق می افتاد.

ازدواج فامیلی


بختیاری‌ها به ازدواج فامیلی به علت مزیتهایی که داشت، بیشتر از سایر ازدواجها اقبال نشان داده‌اند. جوانان بختیاری خود را ملزم به ازدواج با دختران فامیل می‌دانستند و کمتر کسی به فکر انتخاب زن از طوایف دیگر بود، زیرا این عمل توهین به فامیل و وابستگان به حساب می‌آمد.بختیاری ها از همان ابتدا ازدواج فامیلی را ترجیح می دادند و درباره ی ازدواج با غریبه این ضرب المثل را به کار می بردند: شی [1] غَریوی سخته. یعنی ازدواج با غریبه سخت است.

ازدواج ناف برون

در میان مردم ایل بختیاری رسم بوده‌است که هر گاه دختر و پسری در زمانی نزدیک به هم متولد می‌شدند، اولیای این اطفال در همان زمان تولد، بند ناف نوزاد دختر را به نام پسری که او نیز تازه به دنیا آمده و یا کمی از او بزرگتر بود می‌بریدند. پسر و دختر بعدها که بزرگ می‌شدند باید با هم ازدواج می‌کردند.

ازدواج خون بس

همانند دیگر طوایف و اقوام در بین بختیاریها نیز درگیریهایی رخ می‌داد که گاهی بسیار شدید بوده و منجر به کشته شدن افرادی نیز می‌گردید. این کشته شدن سبب کینه ی بیشتر شده و خانواده ی مقتول برای انتقام گرفتن اقدام به قتل یکی از نزدیکان قاتل کرده و این قضیه برای مدت طولانی ادامه می‌یافت. برای جلوگیری از تداوم این کار، بزرگان طوایف دیگر جمع شده و سران دو طایفه‌ای را که اختلاف داشتند با هم آشتی می‌دادند. برای تحکیم حالت صلح، معمولا دختر فرد قاتل و یا یکی از بستگان نزدیک او را به عقد پسر مقتول در می‌آوردند تا قایله فیصله یابد. به این جهت به این نوع ازدواج خون بس می‌گفتند. این دختر در زندگی خود همیشه مورد آزار خانواده ی شوهرش قرار داشت و از کمترین حقوق معمول نیز، بی بهره بود[2]. پس از پذیرش خون بس از جانب طرفین، نامه ای هم نوشته می شد که دو طرف آن را تایید می کردند[3].

ازدواج گا به گا

گاهی اوقات دو پسر از دو خانواده با خواهر یکدیگر ازدواج می‌کردند. به اینگونه ازدواجها، گا به گا می‌گفتند که مشکلات کمتری داشت و کمتر اتفاق می‌افتاد که بین چنین خانواده‌هایی بر خورد جدی روی دهد. این ازدواج درحقیقت نوعی دادوستد به حساب می آمد زیرا، از بار سنگین شیر بها و برخی از مخارج که عامل آن چیزی جز سختگیری خانواده ی عروس نبود کاسته می شد.

وجه تسمیه

برخی معتفدند چون پدر دختر به عنوان جهیزیه معولا یک ماده گاو به دخترش می‌داد، در ازدواج گا به گا در مقابل گاوی که به دخترش داده بود، یک راس گاو به عروسش داده می‌شد ( گا در زبان بختیاری به معنی گاو است ).

ازدواج هُم بهری

گاهی شخصی از دوران کودکی و یا نو جوانی نزد خانواده‌ای مشغول کار می‌شد و صاحبخانه او را به عنوان شریک یا هم بهر قبول کرده و او را مانند فرزندانش در تمام اموال خود شریک می‌دانست. چنانچه شخص مورد نظر از دختر صاحبخانه خواستگاری می‌کرد، وی نیزبدون گرفتن شیربها و مهریه دختر خود را به عقد او در می‌آورد[4].در این نوع ازدواج فرد در اصل داماد سرخانه می شد.

ازدواج‌های مصلحتی

هدف از این ازدواجها نزدیک شدن اقراد طبقات پایینتر قدرت ایل مانند کلانتران، به خوانین بوده‌است. در این موارد کلانترها دختری ازخوانین را برای خود یا پسرشان خواستگاری می‌کردند. خوانین هم برای تحکیم پایه‌های قدرت خود به این ازدواجها رضایت می‌دادند. گاهی هم خوانین برای تحکیم وضعیت خود، دختری از کلانترها یا بزرگان طوایف را برای خود یا پسرشان به همسری می گرفتند. به این ازدواجها اضافه کنید، هرگاه کسی فوت می کرد همسرش را به عقد برادرش درمی آوردند تا فرزندانش بی سرپرست نمانند و یا هرگاه زنی فوت می کرد، خواهرش را به عقد شوهراو درمی آوردند تا فرزندانش را سرپرستی کند. جوانانی که از نظر مالی ضعیف بودند برای فرار از تجرد و یا برای رسیدن به آسایش، با زنان متمکن و یا زنان خانواده های متشخص ولی مسن تر از خود ازدواج می کردند.

اوزی

بین بختیاری‌ها رسم بود هرگاه جوانی می‌خواست ازدواج کند، اقوام و آشنایان برای تامین بخشی از هزینه ی مراسم ازدواج، به او کمک می‌کردند. این کمک را که معمولا جنسی هم بود، اوزی می‌گفتند.

معنی لغوی اوزی

واژه ی اوزی uzi بر وزن روزی، در زبان اوستایی به صورت uzaw و uzava به معنی یاری رساننده به کار رفته است[۱].

علت گرفتن اوزی

جوانانی که قصد ازدواج داشتند به خانه ی اقوام و خویشاوندان رفته و آنها کمکهای خود را در قالب کمکهای جنسی، مانند گوسفند، قند، چای و روغن به او می‌دادند که معمولا برای برگزاری عروسی و پذیرایی از مهمانان به مصرف می‌رسید و مقداری از بار سنگین هزینه‌های عروسی را از دوش خانواده ی داماد برمی داشت.

شکل دیگر واژه

«یکی از انواع همیاری، عُوضی است. وقتی جوانی قصد ازدواج داشته وی توان پرداخت هزینه ی ازدواج را نداشته باشداز همیاری عوضی استفاده می‌کند. در بعضی از کتب عوضی را (اوزی) نوشته‌اند. اما به دلیل این که اوزی یک دادوستد متقابل است یقین بیشتری می‌رود که از کلمه ی عَوَضی گرفته شده باشد» [۲].

اوزی در جامعه ی امروز

همگام با تغییردر جامعه، بختیاریها نیز مانند بقیه ی اقوام در زمان برگراری مراسم عروسی هدیه یا کادو خود را به عروس و داماد می‌دهند.